Rap is tegenwoordig een van de meest beluisterde muziekgenres. Dit is met name het geval in Franstalig Europa, waar je alleen maar naar de Franse hitlijsten hoeft te kijken om het met me eens te zijn. Rap is echter slechts een uitvloeisel van een groter genre, Hip-Hop. Het beperkt zich niet tot muziek, maar heeft talrijke nieuwe artistieke experimenten en uitdrukkingswijzen zien bloeien. De sociologische context rond zijn ontstaan heeft hip-hop een belangrijke politieke achtergrond gegeven, maar zijn aard is sterk met de tijd mee geëvolueerd.
Dat is ook het geval in Brussel, waar zijn geschiedenis, hoewel ze niet los kan worden gezien van de algemene beweging, een eigen chronologie heeft. In dit artikel stelt Futurgrooves voor om de avonturen van de Hip-Hop in de hoofdstad te beschrijven, vanaf zijn ontstaan tot zijn huidige succes dat onze grenzen overschrijdt.
Hip-Hop, tussen behoefte aan expressie en artistieke wil
Hip-Hop is een genre dat ontspringt op het kruispunt tussen graffiti, dans en muziek. Het is een plaats van convergentie, die een veelheid van individuen uit een gemeenschappelijke sociale context samenbracht. Het heeft een sterke protestdimensie, gerijpt in arbeiders, proletariër en immigrantenmilieus. De eerste bevingen kwamen voort uit een onbedwingbaar verlangen om zich uit te drukken, uit de wil om gehoord te worden, om toegang te krijgen tot de Stad – om tot de Stad te horen – die hen afwijst. Naast de intentie om een ontkende of verwaarloosde werkelijkheid en ervaring weer te geven, is het de uitdrukking van een ware sociale revolte, waarbij illegaliteit een van de belangrijkste bestanddelen is.
Hip-Hop is ook een genre dat individuen samenbrengt die gedreven worden door de zoektocht naar artistiek plezier. De kunst ervan beoefenen, is zichzelf de capaciteit geven om een culturele actor te zijn in de samenleving. Zo voegt hij aan zijn politieke dimensie een nieuwe esthetiek toe, waarvan de visuele elementen en referenties geworteld zijn in de massacultuur. Symbolen en figuren afkomstig van televisie, videospelletjes, strips, advertenties, enz., zijn in overvloed aanwezig in zijn werken en worden getransformeerd en opnieuw toegeëigend.
de bloei
Graffiti en tag
Het is moeilijk om het begin van Hip-Hop te historiseren, door het gebrek aan geschreven sporen. Het lijkt er echter op dat de eerste uitbarstingen tot uiting kwamen via graffiti. In eerste instantie gedragen door tieners, het illegale karakter ervan gaf alle stof tot rebellie waar de beoefenaars naar op zoek waren. Zo zien we de eerste sporen in Brussel in 1985, vooral in de wijken Schaarbeek, Marollen, maar ook in Luik en Charleroi.
Te onderscheiden van graffiti, is de tag de handtekening van de artiest. Het is de getuige van zijn stijl, zijn gebaar, de vormen en de traceringen waar hij de voorkeur aan geeft. Kortom, het is zijn “touch”. Dit waren de eerste stappen naar het signeren van de werken, getuigenis van een artistieke intentie om gesigneerde werken te worden, getuigenissen van een artistieke intentie, zozeer zelfs dat ze steeds verfijnder werden, gekalligrafeerd, met contouren en bijzondere vormen. Uitvergroot, vergezeld van letters, wordt graffiti geleidelijk een kunst op zich, gecultiveerd door zijn bekende figuren. In de hoofdstad maken Shake, Zone, Tras, Roel, deel uit van collectieven – van bezittingen – zoals RAB, CNN, ROC, BH34. De movement komt in beweging.
Dansen en mixen
Samen met graffiti, ontwikkelde dans zich volgens de nieuwe mode en beelden uit de popcultuur. Poppin’, Lockin’, Voging, en natuurlijk Break dancing verschenen. Om deze dansen te begeleiden, creëerden DJ’s nieuwe muzikale composities en gaven zo aanleiding tot nieuwe praktijken. Fragmenten van bestaande stukken worden gesampled en getransformeerd, om gemixt te worden. Het beroemde scratchen deed zijn intrede. Het bestaat uit het schudden van een vinyl dit creëert schokken onder de afspeelnaald dat een sissend geluid te creëren. Wat oorspronkelijk een valse manipulatie was, werd een wijdverbreid artistiek proces.
De snelle ontwikkeling van computers leidde tot de verbetering van mengtechnieken. Sampling werd een gangbaar procedé. In het Frans vertaald met de term échantillonnage, bestaat het uit het nemen van een sample van een liedje om het vervolgens een nieuwe muzikale bestemming te geven. Deze bypass doet niet zonder meer denken aan het principe van Hacking dat in het vorige artikel aan de orde kwam. Deze muzikale composities, gemaakt in Brussel door DJ’s zoals Daddy K, Kaze, Keso, Fourmi, Smimooz, dienden ook als begeleiding van een nieuwe manier om teksten te vocaliseren.
Rap
Rap, gedragen door deze instrumenten, bestaat uit het scanderen van teksten op een ritme – de beat. Deze laatste declameren een taal die getint is met de taal van de straat. Een taal met een provocerende smaak, gekleurd met slang en dialecten van immigrantenbevolkingen, en verfraaid met de tchatche eigen aan de behendigheid van het steekspel op de stoep. Deze combinatie van nieuwigheden zal ongetwijfeld voor succes zorgen.
Een stroom was geboren, die het kruispunt van drie disciplines versmolt. Met zijn emancipatorische kracht bood het de mogelijkheid om iemand te worden. Er ontstond zelfs een filosofie, die met name door de Zulu Nation werd getheoretiseerd en die de waarden van multiculturalisme en anti-delinquentie voorstond. Hip-Hop werd de plaats om woede te uiten, de uitlaatklep voor onderdrukte frustraties.
Chronologie van Brussel
Ontstaan en begin
In Brussel zou de opkomst dateren van de jaren 80. Het is in de hoofdstad dat we voor het eerst in België getuige waren van de ontwikkeling van Hip-Hop. De dans maakte een begin en manifesteerde zich via “battles” die onofficieel werden georganiseerd op plaatsen waar de ruimte het toeliet. Zo zag men het voor de Basiliek van Koekelberg, in de galerijen van de Koningin, in de omgeving van het Noordstation en in de Ravenstein galerij.
De eerste Hip-Hop explosie vond plaats in 1989. Een Molenbeeker, Benny B., maakte een marketinghit door niet minder dan 3 miljoen exemplaren van zijn singles te verkopen en won een gouden plaat in België en Frankrijk. De titels “Vous êtes fous”, “Qu’est-ce qu’on fait maintenant”, “Parce qu’on est jeune” zijn de meest in het oog springende successen van Benny B. In het kielzog van de B-Boy ontstaat een nieuwe rage die zich bevestigt in groepen als BRC, CNN199, Souterrain, 9 mm en De Puta Madre, allen uit Schaarbeek. In de collectieve verbeelding was de compilatie Brussels Rap Convention V1 – Stop the Violence, uitgebracht in 1990, het eerste rapalbum. De hiphopbeweging verspreidde zich over Brussel en daarmee ook over het hele Belgische grondgebied.
De jongerencentra waren de eerste plaatsen waar deze kunstenaars zich konden uitten. Het ondergrondse karakter, eigen aan elke tegencultuur, werd getint met een hardnekkige wil om door het stadscentrum te trekken, om “het getto te verlaten”, en meer nog, om de grote zalen en, a fortiori, het grote publiek te veroveren. In dat opzicht markeerden de Rap Side Stories in 92 en de Lezarts Hip Hop in 97 de geschiedenis van de Brusselse rap. Ze vonden respectievelijk plaats in het cultureel centrum Jacques Franck en in de Hallen van Schaarbeek.
Een golf van creatieve overvloed overspoelde in die tijd de hoofdstad. In de Brusselse scène verschijnen rappers met eenduidig teksten rond thema’s die verankerd zijn in de realiteit van precaire buurten: drugs, sociale miserie, geweld, racisme. Eerder met virulentie en radicale ideeën gedragen door tieners, overwoog de stroming geleidelijk aan om samen te werken met andere actoren van het culturele leven van Brussel. Er ontstond een rap afgeleid genre, de slam, terwijl de street art aan prestige en maturiteit won. De generische en allesomvattende term “urban culture” lijkt alle verworvenheden van de hiphop sinds zijn ontstaan aan te duiden. Niettemin nemen de drie disciplines die oorspronkelijk tot dezelfde stroming behoorden, geleidelijk afstand van elkaar.
Moeilijkheden en vernieuwing
De media, neerbuigend en karikaturaal, stelde de Hip-Hop niet direct open voor het grote publiek. In die tijd was de platenindustrie niet erg open en waren subsidies zeldzaam. Dit verklaart de vertraging van België in vergelijking met Frankrijk, waar NTM en IAM de Zenith al vulden. De beweging zette echter haar weg verder. In 1998 bracht DJ HMD het album Les Gens d’armes uit, terwijl Rival zijn 50 Mc’s voorstelde. Ze maken deel uit van de zeldzame albums die in die tijd onder een Belgische major werden geproduceerd.
In 2000 komt een nieuwe generatie op, aangemoedigd door het begin van een erkenning van de Hip-Hop beweging door de overheid. Artiesten als Trésor, Same Same, Opak, Convok, James Deano, La Résistance en Pitcho beginnen zich bekend te maken. Rond 2004 lijkt zich een nieuwe opleving af te tekenen, waarbij rappers, voornamelijk geïnspireerd door bestaande Franse rap – in tegenstelling tot de eerste Hip-Hop artiesten die zich lieten inspireren door Funk, electro en het begin van de Amerikaanse rap – nummers aanbieden die de voorkeur geven aan punchlines, het vertellen van verhalen en introspectie. Een emblematisch album, Umojo van de groep Ultime Team, is een van de harten van deze levendigheid.
De rage is er echter niet in geslaagd de lokale barrières te doorbreken, terwijl in Frankrijk rap een integraal onderdeel van de muziekindustrie was en zijn razende race voortzette.
Naar de consecratie
Een belangrijk keerpunt ligt waarschijnlijk in de overgang van videocassettes, tot dan het belangrijkste distributiekanaal, naar het internet en MP3. Het medium Give me 5 verschijnt, opgericht door Deparone, en zet zich in om Hip-Hop artiesten van diverse horizonten naar voren te schuiven.
In 2008 erkent de Federatie Wallonië-Brussel de legitimiteit van Hip Hop en overweegt subsidies toe te kennen. Toch heeft het nog steeds moeite om zich in Frankrijk te verspreiden. De rapper Scylla is misschien een uitzondering. Zijn zware stem creëert een trouw publiek in Frankrijk en geeft geboorte aan connecties tussen de Parijse en Brusselse scènes. Bovendien steekt hij zijn verbondenheid met Brussel niet onder bank, wat hij zelfs beweert in tracks als Bx Vibes.
De stroom wordt breder en meer en meer diffuus. Rappers komen niet meer noodzakelijk uit volksbuurten. Onder meer Roméo Elvis in Linkebeek, la Smala in Brussel , l’Or du Commun in Boitsfort. Deze kunstenaars genieten een gunstiger onthaal bij de media en het grote publiek. De artiesten uit de achtergestelde buurten hebben het daarentegen moeilijk om hun aanvankelijke populariteit te overstijgen. Er werd een gedeeltelijke breuk waargenomen tussen rap en zijn oorspronkelijke sociale context, en de noodzaak om een harde realiteiten uit te beelden en aan de kaak te stellen werd minder belangrijk.
In de loop der tijd wonnen producers, artistieke agenten en uitzenders aan belang en professionalisme. In de wijk De Brouckère werd het onvermijdelijke productiebureau Back in the Dayz opgericht. Er doet zich een onvermijdelijk keerpunt voor: de hiphop wordt geïnstitutionaliseerd en de markt grijpt in. De opkomst van het internet en de sociale netwerken doen de grenzen vervagen. Deze processen leiden tot het jaar 2016, een echte internationale inwijding van de Belgische rapscene.
Dit is het jaar van de release van Double Hélice van Caballero en JeanJass en van Morale van Roméo Elvis, albums die hun carrière zullen lanceren. Andere rappers, zoals Hamza en Shay, beginnen zich een plaats te maken in de Parijse scene. Maar het is ongetwijfeld de rapper Damso die het meest daverend succes zal kennen. Hoewel hij beweert uit Brussel te komen, federeert hij een enorm publiek in Frankrijk, zozeer zelfs dat hij concurreert met de grootste namen uit de Franse rap.
Veel media in Frankrijk zullen zeggen dat 2016 het jaar van de Belgische rap is. Het Parijse Epicentre zag zijn hegemonie uitgedaagd door een nieuwe vruchtbare scène. Bovendien bracht de rap die eruit voortkwam een wind van frisheid, met zijn lichtheid en de plaats die aan Auto dérision wordt gegeven.
Wat is het resultaat?
Hip-Hop mag dan al een gevestigde waarde zijn in Brussel, het mouvement heeft zich al lang geïoniseerd van wat het oorspronkelijk was. Vandaag heeft rap geen duidelijke banden met dans en graffiti. Het is een muziek die goed verankerd is in de populaire cultuur en waarvan het moeilijk zou zijn om er een boodschap aan te geven zonder te vervallen in essentialisatie. Er heeft een ontkoppeling plaatsgevonden van haar oorspronkelijke sociale context en daardoor heeft zij grotendeels de politieke lading verloren die zij had. We moeten deze stelling echter temperen, en erop wijzen dat de oorspronkelijke Hip-Hop nog steeds van een grote vitaliteit geniet. Door buiten de kanalen van de mainstream te treden, kunnen we al zijn tastbaarheid ontdekken. Veel oude rappers zijn er nog steeds en houden de undergroundscene in leven, en er komen nieuwe talenten bij.
Brusselse rap, en meer algemeen Franstalige Belgische rap – maar ook Nederlandstalige artiesten zoals, Stikstof, Zwangere Guy, en vele anderen, lijken vandaag een meervoudige beweging te volgen. Het made-in-Belgium karakter – dat nog steeds een groot publiek geniet – en zijn alternatieve marge – die blijft bestaan – gaan gepaard met een echte integratie in het Franse “spel”, waarvan het zenuwcentrum Parijs blijft. In werkelijkheid, in een tijd waarin rap de meest beluisterde muziek is, heeft rap ook zijn grenzen doen vervagen. Met een veelheid aan subgenres, grenzend aan pop, Franse variëteit, house of Congolese rumba, is het moeilijk om precieze contouren te trekken.
Net als de punkrock heeft de hiphop zijn stempel op de samenleving gedrukt alvorens zich te integreren. Dit lijkt het lot te zijn van elke artistieke stroming, waarvan de populariteit uiteindelijk een handelsindustrie aantrekt die tot een nieuwe consumptiehorizon leidt. Betekent dit dat we de essentie van de beweging verliezen? Dat is een ander debat.
Written by Gauthier Guilmot